ιστορια καρναβαλιου

της Gina Χριστάκου

Η λέξη αποκριά γενικά δηλώνει την τελευταία ημέρα που επιτρέπεται η κρεοφαγία,πριν αρχίσει περίοδος νηστείας.Ειδικότερα η λέξη,κυρίως στον πληθυντικό,Απόκριες,σχετίζεται με την κρεοφαγία που προηγείται της νηστείας της Μεγάλης Σαρακοστης για το Πάσχα.Συνώνυμο των Αποκριών είναι το λατινικης προέλευσης Καρναβάλι.(carnem levare ή carnis levamen που σημαίνει εξαφανίζω το κρέας.Συνεπώς η περίοδος αυτή ταυτίζεται με ολόκληρο το χρονικό διάστημα των τριών πρώτων εβδομάδων του Τριωδίου που αρχίζει την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου.
Σ' αυτή λοιπόν την περίοδο συγκεντρώθηκαν,μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού και την εδραίωσή του τον 4ο αιώνα,όλα τα ειδωλολατρικά και παγανιστικά εκείνα έθιμα που τελούνταν κατά παράδοση στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αλλά και άλλα έθιμα,όπως η μεταμφίεση,με πανάρχαιες καταβολές στις Διονυσιακές γιορτές.Συγκεντρώθηκαν λοιπόν εδώ αυτά τα έθιμα,με όριο την Καθαρά Δευτέρα,γιατί τότε αρχίζει η περίοδος της νηστείας και της προσευχής και ο χαρακτήρας των εθίμων αυτών ασφαλώς δεν έχει σχέση με τη νηστεία και την προσευχή - το αντίθετο μάλιστα.
Το καρναβάλι,αντίθετα με τη Σαρακοστή,είναι περίοδος χαράς,ηθικής ελευθερίας και χαλάρωσης κατά την οποία οι κανόνες του κόσμιου βίου αναστέλλονται προσωρινά.Ο κόσμος <<γυρίζει ανάποδα>> και βασιλέυει η λησμονιά της καθημερινότητας.Τα ταμπού και οι απαγορεύσεις παραμερίζονται και σχεδόν όλες οι εκτροπές επιτρέπονται.Η κραιπάλη και καποιος βαθμός έκλυσης των ηθών είναι βασικά στοιχεία των εκδηλώσεων ευθυμίας κατά τις μέρες του Καρναβαλιού.Η χρησιμοποίηση ερωτικών συμβόλων συνδιάζεται συχνά με τις παραδοσιακές λαϊκές εκδηλώσεις αυτής της περιόδου.Ολα αυτά τα έθιμα έχουν έναν κωμικό,φαινομενικά,χαρακτήρα.Τα περισσοτερα έχουν χάσει την πρωταρχική τους έννοια και γίνονται <<για τo καλό>>.Εκείνο που έχει όμως σημασία είναι ότι γίνονται και ότι ανάμεσα στο σοβαρο και στο αστείο λέγονται πράγματα τα οποία δε θα λέγονταν ποτέ άλλοτε.Η κοινωνική κριτική ασκείται ελεύθερα,οι κοινωνικές διακρίσεις παύουν να υπάρχουν και κάτω από μια μάσκα ο Διόνυσος ξαναζεί με όλη τη δημοκρατική του μεγαλοπρέπεια.

Αρχίζοντας λοιπόν την περιήγησή μας σ' αυτή την περίοδο γλεντιού και κεφιού συναντάμε αρχικά την πρώτη εβδομάδα του Τριωδίου η οποία ονομάζεται Προφωνή ή Προφωνέσιμη,επειδή παλιά προφωνούσαν,δηλαδή διαλαλούσαν,ότι άρχιζαν οι Απόκριες γιατί ο καθένας έπρεπε να κάνει τις κατάλληλες προμήθειες κρέατος.Η ίδια εβδομάδα λέγεται και Συγκόκαλη ή Απολυτή επειδή,κατά το εκκλησιαστικό αλλά και το λαϊκό παραδοσιακό τυπικό,την εβδομάδα αυτή δεν τηρείται η νηστεία της Τετάρτης και της Παρασκευής.Κατά μία άλλη,επίσης λαϊκή ερμηνεία, η εβδομάδα αυτή λέγεται και Απολυτή ή Αμολυτή γιατί τότε <<απολυούνται οι ψυχές των αποθαμένων και βγαίνουν στον Απάνω Κόσμο>>.
Η δεύτερη εβδομάδα λέγεται Κρεατινή.Η Κυριακή της εβδομάδας αυτής,η Κυριακή της Απόκρεω,έχει καθιερωθεί από την εκκλησία ως τελευταία μέρα κρεοφαγίας της όλης περιόδου του Τριωδίου.Την εβδομάδα αυτή τηρείται κανονικά η νηστεία της Τετάρτης και της Παρασκευής.
Η τρίτη τέλος εβδομάδα λέγεται Τυρινή ή της Τυροφάγου,επειδή στη διάρκειά της επιτρέπεται μόνο η βρώση γαλακτερών.
Ο αστικός εορτασμός της Αποκριάς,περισσότερο γνωστός ως Καρναβάλι,προγραμματισμένος και τυποποιημένος,διαμορφώθηκε από την αρχή με καθαρά ψυχαγωγικούς σκοπούς όπως το σύγχρονο Πατρινό Καρναβάλι.Αντίθετα ο παραδοσιακός εορτασμός στην ύπαιθρο διατηρεί μέρος ακόμα από τον παλιό μαγικοθρησκευτικό του χαρακτήρα που με τις συνεστιάσεις και τις διασκεδάσεις που ακολουθούν τονώνει τους συγκενικούς και φιλικούς δεσμούς μεταξύ των ανθρώπων.
Το κύριο γνώρισμα της Αποκριάς αποτελούν οι μεταμφιέσεις,με συνηθέστερους τύπους μεταμφιεσμένων τον γαμπρό και τη νύφη στις περισσότερες περιπτώσεις αλλά εξαρτάται και από την έμπνευση της στιγμής και τις παραδόσεις του τόπου.
Πολλές φορές οι μεταμφιεσμένοι σχηματίζουν ομάδες και δίνουν υπαίθριες,κωμικού περιεχομένου,παραστασεις που έχουν τις ρίζες τους